Posttraumatische groei is een term die verwijst naar positieve psychologische veranderingen die als gevolg van een ongeval, trauma en andere moeilijkheden van het leven kunnen optreden. Na trauma en ongeluk worden niet altijd de symptomen van stress en PTSS (posttraumatische stressstoornis) vastgesteld, maar kan op den duur ook succesvolle persoonlijke groei plaats vinden.

Primo Levi

Primo Levi schrijft bijvoorbeeld over het proces van rijping en ervaring, die hij zelfs in een concentratiekamp heeft ondergaan (“salvation through action”. Hij heeft er een nieuwe term voor gevonden: salvaction). Viktor Frankl heeft zijn verblijf in een or concentratiekamp verwerkt in het boek Man’s Search for Meaning (Duits: Trotzdem Ja zum Leben sagen). Frankl concludeert uit zijn ervaring dat psychologische reacties niet alleen het gevolg van de omstandigheden van het leven zijn, maar dat ook bij ernstig lijden nog een vrijheid van keuze is.

Trauma

Vele anderen hebben hun subjectieve ervaring opgeschreven nadat zij grote en ook kleine tegenspoed hebben overwonnen. Rampen en trauma vormen grote uitdagingen voor het aanpassingsvermogen van een individu. Deze uitdaging betreft bijvoorbeeld het zelfinzicht en het begrip van de wereld, en de mogelijkheid om voor zichzelf een zinvolle plek in de wereld te vinden.  Traumatische gebeurtenissen maken het onmogelijk dat men de manier van leven gewoon weer oppikt die men voor de traumatische gebeurtenissen had. Er treden diepe, vaak levensveranderende psychologische veranderingen op in het denken en in de relatie tot de wereld. Deze kunnen in feite ook tot een persoonlijke en zinvolle veranderingsproces kunnen bijdragen. Vaak reageren mensen die een dergelijk proces hebben meegemaakt beter op hernieuwde belasting, en herstellen sneller hiervan. Dit kan zijn het resultaat zijn van de ontmoeting met een beangstigende gebeurtenis en het daaropvolgende leerproces.

Positieve psychologie

“Post-traumatische groei” hoort als denkmodel en visie in de wereld van de positieve psychologie. De term werd bedacht door de psychologen Richard G. Tedeschi en Lawrence G. Calhoun (link naar het artikel met model van post-traumatische groei). Anderen, zoals bijvoorbeeld Andreas Maercker spreken van posttraumatische rijping. Tedeschi schrijft dat 90 procent van trauma-slachtoffers ten minste één aspect van posttraumatische groei rapporteren, zoals een hernieuwde waardering van het leven.

Veerkracht

Een nauw verwante term uit de traditionele psychologie is veerkracht (resilience) als het vermogen om te gaan met crisissituaties door beroep te doen op persoonlijke en sociale resources en deze te gebruiken voor de eigen ontwikkeling. Het verschil tussen posttraumatische groei en veerkracht is de omvang van het herstel. “Groei” of “Rijping” gaat verder dan veerkracht. Veerkracht betekent dat men zijn levenskwaliteit terugvindt, terwijl een ontwikkelende persoonlijkheid zelfs een voordeel kan ondervinden van uitdagingen. (Artikel: Charles S. Carver, Resilience and Thriving, Issues, Models and Linkages)

Zie ook Salvatore R. Maddi Hardiness: Turning Stressful Circumstances into Resilient Growth 2013 en ander onderzoek van Maddi (2015)

Posttraumatische rijping, religie en literatuur

Het algemene inzicht dat lijden en ontbering wellicht ook tot positieve verandering kunnen leiden is duizenden jaren oud. De lessen van vrijwel alle godsdiensten van het hindoeïsme en boeddhisme over islam en christendom bevatten elementen van de potentieel transformatieve kracht van lijden. De poging de betekenis van menselijk leed te begrijpen is een centraal thema van vele filosofische onderzoeken. Dit wordt in de werken van toneelschrijvers, schrijvers en dichters vorm gegeven.  

Logotherapie

Ook Victor Frankls logotherapie richt zich op de dimensie van persoon en existentie en concentreert zich op betekenisgeving als primaire en helende motivatie van de mensen. Door logotherapie en existentiële analyse zullen lichamelijke of geestelijke zieken existentiële vrijheid en keuze leren ervaren. De vraag naar een mogelijke bestaanszin van de cliënt staat centraal. De logotherapie maakt een onderscheid tussen lichamelijke en psychische symptomen en de geestelijke persoon. Het doel is dat de lijdende mens een essentieel deel van zijn zelfbeschikkingsvermogen en waardigheid terugvindt.

Posttraumatische groei en cultuur

Posttraumatische groei werd aangetoond bij verschillende natuurlijke of door de mens veroorzaakte traumatische gebeurtenissen, met inbegrip van levensbedreigende ziekte, oorlog, misbruik, migratie en dood van dierbaren.  Het werd ook in veel landen en in het kader van verschillende culturen aangetoond dat posttraumatische groei een universeel fenomeen is, maar ook enkele culturele verschillen kent. Posttraumatische ontwikkeling kan bovendien niet alleen voor individuen, maar ook voor families en systemen beschreven worden.

Aanpassing

Post-traumatische groei treedt als mengnsen zich kunnen aanpassen aan zeer negatieve omstandigheden die hoge psychologische stress veroorzaken, zoals bijvoorbeeld grote levenscrises, die meestal onaangename geestelijke reacties veroorzaken.  Persoonlijke groei treedt niet als een direct gevolg van trauma, maar als mensen zich intens bezig houden met de nieuwe werkelijkheid in de nasleep van het trauma. Deze intense inspanning is van cruciaal belang voor de omvang en de aard van de post-traumatische groei. Ervaringen van persoonlijke groei na traumatische gebeurtenissen zijn gelukkig veel talrijker dan psychiatrische aandoeningen zoals posttraumatische stressstoornis. Maar persoonlijk lijden, en ook een stress-stoornis kan ook vaak naast en gelijktijdig plaatsvinden met de groei.

Voorspellende factoren

Als voorspellende factoren voor posttraumatische groei werden een aantal factoren genoemd die met adaptieve groei na een trauma in verbinding gebracht worden.

Spiritualiteit correleert sterk met posttraumatische rijping, en omgekeerd ontstaan veel van de diepste geestelijke overtuigingen door blootstelling aan trauma. Sociale steun is ook goed gedocumenteerd als een buffer voor het voorkomen van psychische stoornissen en stressreacties. Richard G. Tedeschi en anderen hebben gevonden dat de acceptatie van situaties die niet kunnen worden gewijzigd cruciaal is voor de aanpassing aan traumatische gebeurtenissen. Ze noemen dit “acceptatieverwerking”. Zij merkten op dat de confrontatie met de realiteit een belangrijke voorspeller van posttraumatische groei is.

Ervaringen van posttraumatische groei

Mensen die posttraumatische groei hebben doorgemaakt, hebben bijvoorbeeld het volgende ervaren:

1. Intensivering van de waardering voor het leven: Het rijpingsproces dat door de traumatische ervaring veroorzaakt wordt leidt tot een verandering van prioriteiten. Kleine, alledaagse dingen worden belangrijker. Materiële dingen verliezen aan waarde, persoonlijke relaties worden belangrijker.
2. Intensivering van de persoonlijke relaties: De traumatische gebeurtenis heeft een deel van de oude relaties vernietigd. De overblijvende relaties (“In nood herkent men de ware vrienden”) worden geïntensiveerd. Tegelijkertijd neemt het empathisch vermogen toe. Van trauma getroffen mensen voelen een verhoogde compassie voor anderen, vooral met mensen in nood.
3. Bewustwording van eigen kracht: Als mensen zich van de eigen kwetsbaarheid bewust worden groeit ook het gevoel van innerlijke kracht. Men heeft ervaren dat de veiligheid in het leven altijd kwetsbaar is, maar ook dat men de consequenties van verschrikkelijke gebeurtenissen kan overkomen.
4. Ontdekking van nieuwe kansen in het leven: Nadat oude doelen waardeloos of zinloos geworden zijn, zoekt men nu naar nieuwe doelen en taken. Dit kan gepaard gaan met een verandering van beroep of met intense maatschappelijke betrokkenheid.
5. Intensivering van het spiritueel bewustzijn: De door de traumatische gebeurtenis veroorzaakte grenservaring roept existentiële vragen op. De resulterende bespiegelingen over de betekenis van het leven en/of God kunnen leiden tot een groter spiritueel bewustzijn en een grotere innerlijke tevredenheid. (Wikipedia)

Helpende factoren

Twee persoonlijkheidskenmerken dragen in het bijzonder ertoe bij om bij traumatische ervaringen een persoonlijke groei door te maken: extraversie en openheid. Ook zijn optimisten beter in staat om aandacht en middelen op de belangrijkste kwesties te concentreren en oncontroleerbare of onoplosbare problemen los te laten. Een warme, ondersteunende omgeving kan posttraumatische groei helpen, als men samen een manier vindt om de stressvolle gebeurtenissen in een zinvol levensverhaal met perspectief en conceptuele verwerking te integreren. Verhalen over trauma en overleven zijn altijd belangrijk voor de posttraumatische groei, omdat de ontwikkeling van deze verhalen dwingt om vragen van betekenis en belang te stellen te beantwoorden. Hierbij kunnen benaderingen van de narratieve psychologie van grote hulp zijn. Constructieve coping-strategieën, zowel cognitieve als ook sociale en emotionele kunnen een adaptieve spiraal in gang zetten.

Coping

Andreas Maercker heeft aangetoond dat persoonlijke groei na een trauma kan worden verklaard door het vermogen tot cognitieve coping en zelf-kalmerende emotionele coping. Een lijst van verschillende coping-strategieën kunnen worden gevonden in het artikel The Dialectical Behavior Therapy Ways of Coping Checklist:Development and Psychometric Properties von Andrada D. Neacsiu et al. Constructief coping-gedrag kan bijvoorbeeld zijn: Advies vragen, advies opvolgen, zich concentreren op de verschillende inhoud van positieve gedachten, plannen maken, goed zorgen voor zichzelf: (eten, slapen, sport), activiteiten te doen ….

Kritiek

De psycholoog Anthony Mancini zegt dat posttraumatische groei niet echt plaatsvindt, maar in de meeste gevallen slechts een positieve illusie is.

Dit kan in sommige gevallen waar zijn.

Maar Mancini zelf heeft onderzoek gedaan bij overlevenden van de schietpartij op de Virginia Tech (2007), waar 33 mensen werden gedood. Het resultaat van deze studie was dat 60 % van de ondervraagde studenten later geen psychologische belasting ervoeren, 20 % aan symptomen van de post-traumatische stressstoornis leed – en verbluffend: 15 % voelen zich na de traumatische gebeurtenis veel beter! Een bijzonderheid was dat juist deze studenten zich vóór de traumatische gebeurtenis depressief had gevoeld, en ná de traumatische gebeurtenis minder depressief en angstig waren. Mancini vindt dus in feite zelf het bewijs van een mogelijke post-traumatische groei, wat hij overigens toeschrijft aan het hierboven onder punt 2 vermelde effect van sociale steun (Intensivering van de persoonlijke relaties).

Belangrijk: Relaties

Het is een verbluffend resultaat. Mensen die zich slecht voelen knappen dus op na een traumatische gebeurtenis! In het originele artikel van Mancini in Psychology Today verwijst deze naar Shelley Taylor en de “tend-and-befriend”-reactie onder vrouwen. Zijn onderzoek gaat blijkbaar uitsluitend over vrouwelijke studenten. Onder vrouwen is sociale steun veel sterker dan onder mannen, en is dit steun-mechanisme veel aangetoond. Overigens zijn vrouwen ook al kwetsbaarder wat PTSS en depressie betreft: het gaat hierbij voor twee derde om vrouwen.

De vraag is dus ook of dit effect bij mannen dan zou kunnen worden aangetoond.

Ik kan me goed voorstellen dat depressieve mensen meer sociale steun krijgen na een traumatische gebeurtenis: immers, ze lijken dan veel meer “recht” te hebben op extra steun.

Zie ook

Handbook of Posttraumatic Growth: Research and Practice (Google books)

Posttraumatic Growth: Progress and Problems Camille B. Wortman Department of Psychology State University of New York at Stony Brook

Wu, X., Kaminga, A. C., Dai, W., Deng, J., Wang, Z., Pan, X., & Liu, A. (2019). The prevalence of moderate-to-high posttraumatic growth: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective disorders, 243, 408-415.

Maria Trepp, docent Klinische Psychologie